نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.

2 نویسنده مسئول، دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

3 استاد گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

4 دانشیار گروه علوم تربیتی، دانشکده علوم تربیتی و روان شناسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

 
هدف: مهارت‌های اجتماعی از طریق مواجهه با محیط‌های اجتماعی و بخشی از فرآیند آموزش که به‌صورت ضمنی و غیرقابل تدریس (برنامه درسی پنهان) در دسترس فراگیران قرار می‌گیرد توسعه می‌یابد. این مطالعه در صدد، بازنمایی فرایند شکل‌گیری مهارت‌های اجتماعی در دانش‌آموزان دوره ابتدایی با محوریت برنامه درسی پنهان انجام شد.
روش: لذا از روش کیفی به شیوه نظریه داده بنیاد با بهره‌گیری از نمونه‌گیری هدفمند از 15 نفر آموزگار دوره ابتدایی شهر مهاباد تا اشباع نظری داده‌ها مصاحبه نیمه ساختاریافته به عمل آمد. تحلیل داده‌ها نیز به روش مقایسه مداوم، به‌واسطه کدگذاری باز، محوری و انتخابی در قالب 9 مقوله کلی و 23 مقوله فرعی تحت نرم‌افزار مکس کیودا نسخه 2020 انجام پذیرفت. الگوی داده بنیاد در این بررسی از طریق مدل گرافیکی (خروجی‌های‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌ ‌‌‌‌مکس کیودا) به تصویر کشیده شدند.
یافتهها: الگوی نهایی در قالب عوامل زمینه‌ای شامل؛ خانواده، مدرسه و همسالان، عوامل فرایندی شامل؛ تعامل با محیط، مهارت‌آموزی، تغییر و اصلاح رفتار و روش‌های آموزش و عوامل پیامدی؛ شامل مهارت‌های مطلوب اجتماعی و مهارت‌های نامطلوب اجتماعی استخراج و بر اساس عناصر سه‌گانه مدل Strauss and Corbin (2008) دسته‌بندی شدند.
نتیجهگیری: نتایج نشان داد که مهارت‌های اجتماعی در دانش‌آموزان فرایندی چندبعدی بوده که نیازمند نگاهی جامع و چندسویه به نظام آموزشی در قالب برنامه‌های آشکار درسی با تأکید بر برنامه درسی پنهان و کارکردهای آن (ساختار مراکز آموزشی، جو اجتماعی و خانواده) است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

احسانگر، هنگامه. (1398). بررسی رابطه برنامه درسی پنهان با خلاقیت و رشد مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان دوره ابتدایی. پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، برنامه‌‌ریزی درسی، دانشگاه خوارزمی.
حجتی، محمد؛ صائمی، حسن؛ شریعت نیا، کاظم و بیانی، علی‌اصغر. (1400). واکاوی مبانی و اهداف برنامه درسی آموزش مهارت‌های تفکر خلاق و انتقادی در دوره ابتدایی. پژوهش در نظامهای آموزشی، 15(53)، 58-71.
حسین‌‌پور، سهیلا و حاج فتحعلی، الهه. (1401). بررسی میزان برخورداری دانش‌آموزان ابتدایی از مهارت‌های اجتماعی و اخلاقی شهروندی. فصلنامه آموزش‌وپرورش متعالی، 2(1)، 47-60.
دهقانی، مرضیه. (1389). تحلیل محتوای کتاب‏های درسی تربیت اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس مهارت‌های اجتماعی از دیدگاه معلمان. نوآوری آموزشی، 8(31)، 121-148.
 عظیمی، سید امین و سلیمانی، نسیم. (1400). بررسی تطبیقی کتاب‌های علوم ابتدایی در ایران و روسیه با تمرکز بر مهارت‌های فرآیندی. پژوهش در نظامهای آموزشی، 15(52)، 100-110.
علیجان‌پور فوکلایی، کلثوم. (1392). نقش برنامه درسی پنهان بر رشد اجتماعی دانش‌آموزان ششم ابتدایی. همایش ملی تغییر در برنامه درسی ایران، دوره 12.
علیخانی، محمدحسین و مهرمحمدی، محمود. (1383). بررسی پیامدهای ناخواسته برنامه درسی پنهان فضای اجتماعی در دبیرستان‌‌های شهر اصفهان و ارائه راهکارهایی برای کاهش پیامدهای منفی آن. ماهنامه علمی-پژوهشی رفتار پژوهی، 12(12)، 48-39.
عموقدیری، مهسا؛ تجربه کار، مهشید و پوراحسان، سمیه. (1399). اثربخشی بسته آموزه‏های اجتماعی بر قضاوت اخلاقی و مهارت‌های اجتماعی. پژوهش در نظامهای آموزشی، 14(51)، 79-61.
فتحی واجارگاه، کوروش. (1393). اصول و مفاهیم اساسی برنامه‌‌ریزی درسی. تهران: علم استادان.
فروتنیان شهر بابکی، فرزانه. (1392). بررسی رابطه‌ی برنامه‌ی درسی پنهان با فرایند یادگیری دانش‌آموزان دختر پایه ششم ابتدایی نواحی چهارگانه‌ی شهرستان کرج. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روان‏شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز.
فلاح، سمیه و علیخانی، محمدحسین. (1396). بررسی پیامد‏های قصد نشده (برنامه درسی پنهان) محیط اجتماعی دانش‌آموزان مقطع ابتدایی مدارس استثنایی دختر و پسر شهر یزد از دیدگاه معلمان. مطالعات روان‏شناسی و علوم تربیتی،3(1)، 16-1.
مهرمحمدی، محمود. (1387). برنامهریزی درسی: نظرگاه‏‏ها، رویکردها و چشماندازها. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
میرعرب رازی، رضا و اکبری، مهدی. (1395). بررسی آثار برنامه درسی پنهان مدارس و ارائه راهکارهایی برای کاهش اثرات منفی و افزایش اثرات مثبت. پژوهش‌‌های تربیتی، 12(51)، 156-139.
نادری، فرح؛ پاشا، غلامرضا و مکوندی، فرزانه. (1395). تأثیر آموزش مهارت‌های اجتماعی بر فردی، اجتماعی، پرخاشگری و ابراز وجود دانش‌آموزان دبیرستانی در معرض خطر شهر اهواز. مجله علم و پژوهش در روان‏شناسی، (33)، 37-63.
نجات، جعفر. (1398). برنامه درسی پنهان و رشد مهارت‌های اجتماعی. فصلنامه رشد آموزش علوم اجتماعی، 21 (3): 18-13.
References
Alijanpour Fuklaei, K. (2012). The role of hidden curriculum on the social development of sixth grade students. National Conference on Change in the Curriculum of Iran, 12th period. [In Persian]
Alikhani, M. H. & Mehrmohammadi, M. (2005). Investigating the unwanted consequences of the hidden curriculum of the social space in Isfahan high schools and providing solutions to reduce its negative consequences. Scientific-Research Monthly of Behavioral Research, 12(12), 48-39. [In Persian]
Amoghadiri, M.,Tajrobekar, M., & Pourehsan, Sh. (2019). The effectiveness of the package of social teachings on moral judgment and social skills. Research in educational systems, 14(51), 79-61. [In Persian]
Antonia Casanova, M. (2020). The Hidden Curriculum and Social Skills in Higher Education: A Systematic Review. Journal of Education and Training Studies.
Azimi, S., & Soleimani, N. (2021). A comparative study of elementary science books in Iran and Russia with a focus on process skills. Research in educational systems, 15(52), 100-110. [In Persian]
Chen, X., Zeng, G., Chang, E., & Cheung, H. Y. (2019).What Are the Potential Predictors of Psychological Capital for Chinese Primary School Teachers?. Frontiers in Education, 4. https://doi.org/10.3389/feduc.2019.00050.
Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory (3rd ed.). Los Angeles, CA: Sage Publications Inc.
Dehghani, M. (2010). Analysis of the content of elementary social education textbooks based on social skills from the teachers' point of view. Educational Innovation, 8(31), 121-148. [In Persian]
Ehsangar, H. (2018). Investigating the relationship between hidden curriculum and creativity and social skills development of primary school students. Master's Thesis, Curriculum Planning, Khwarazmi University. [In Persian]
Elliott, S., & Gresham, F. (2005). Social skills intervention for children. Behavior Modification, 17(3), 287-313.
Fallah, S. & Alikhani, M. H. (2016). Investigating the unintended consequences (hidden curriculum) of the social environment of elementary school students in special schools for girls and boys in Yazd from the teachers' point of view. Studies in Psychology and Educational Sciences, 3(1), 1-16. [In Persian]
Fathi Vajargah, K. (2013). Basic principles and concepts of curriculum planning. Tehran: Alam Ostadan. [In Persian]
Forutnian Shahr Babki, F. (2012). Investigating the relationship between the hidden curriculum and the learning process of sixth grade female students in the four districts of Karaj. Master's thesis, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Islamic Azad University, Tehran Branch. [In Persian]
Hojjati, M., Saemi, H., Shariatnia, K., & Bayani, A. A. (2021). Analyzing the basics and goals of the curriculum for teaching creative and critical thinking skills in elementary school. Research in educational systems, 15(53), 58-71. [In Persian]
Hosseinpour, S., & Haj Fatali, E. (2022). Investigating the extent of elementary school students' social and moral citizenship skills. Transcendental Education Quarterly, 2(1), 47-60. [In Persian]
Ito, T., Kubota, K., & Ohtake, F. (2022). Long-term consequences of the hidden curriculum on social preferences. The Japanese Economic Review, 2(3), 269-297.
Mehrmohammadi, M. (2007). Curriculum planning: viewpoints, approaches and perspectives. Mashhad: Astan Quds Razavi Publishing House. [In Persian]
Mir Arab Razi, R., & Akbari, M. (2015). Examining the effects of the hidden curriculum of schools and providing solutions to reduce the negative effects and increase the positive effects. Educational Research, 12(51), 139-156. [In Persian]
Naderi, F., Pasha, G., & Makundi, F. (2015). The effect of social skills training on individual, social, aggression and self-expression of high school students at risk in Ahvaz city. Journal of Science and Research in Psychology, (33), 37-63. [In Persian]
Nejat, J. (2018). Hidden curriculum and development of social skills. Social Science Education Growth Quarterly, 21(3), 13-18. [In Persian]
Nemati, H. (2013). A case study of the hidden curriculum resulting from the smartening of schools. Master's Thesis in Curriculum Planning, Faculty of Psychology and Education, Tarbiat Moalem University, Tehran. [In Persian]
Yu, W., Yao, W., Chen, M., Zhu, H., & Yan, J. (2023).School climate and academic burnout in medical students: a moderated mediation model of collective self-esteem and psychological ‏‏‏‏‏capital. BMC Psychology, 11(1), 77. https://doi.org/10.1186/s40359-023-01121-6