نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشیار اقتصاد، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

3 دانشیار جامعه‌شناسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در این پژوهش به‌منظور بررسی تأثیر آموزش بر توسعه، در بازه زمانی 2015-1980 در ایران و 11 کشور منتخب، اثر متغیرهای آموزشی (نرخ باسوادی، تعداد دانشجویان و هزینه آموزش عالی) بر روی توسعه مورد تحلیل قرار گرفته و با استفاده از تحلیل طولی و پانل دیتا، مدل موردنظر برازش داده شده است. مطابق یافته­های پژوهش از طریق تحلیل داده‌ها توسط نرم‌افزار R و روش تحلیل واریانس در شاخص‌های آموزش و توسعه اختلاف معناداری مشاهده شد. بر اساس مدل پانلی برازش داده شده بیشترین تأثیر را آموزش عمومی (نرخ سواد) و پس‌ازآن شاخص هزینه­های دولت در آموزش عالی بر توسعه داشتند. کشورهای انگلستان، ایالات‌متحده و ژاپن که دارای سابقه بیش­تری در امر توسعه آموزشی هستند، ازنظر شاخص­های توسعه هم در وضعیت بالاتری قرار داشتند. ضرایب تأثیرگذاری شاخص‌های آموزشی بر توسعه در زمینه آموزش­های عمومی بیانگر این بود که کوچک‌ترین تغییر در سطح سواد اثر بیش­تری روی شاخص توسعه در کشورهای توسعه یافته دارد؛ اما با توجه به پایین بودن نسبی سطح سواد در کشورهایی نظیر ایران، هند و مصر هنوز فضای زیادی برای سیاست­گذاری در آموزش عمومی جهت تأثیرگذاری بر توسعه وجود دارد. کشورهایی که دارای رشد شتابان و معاصر در توسعه آموزشی هستند (کره جنوبی، چین، ترکیه و برزیل) در میانه این دو طیف قرار داشتند. ازنظر تأثیرگذاری آموزش عالی بر توسعه، ضرایب کشورهای کمتر توسعه یافته اغلب بیشتر از کشورهای توسعه یافته بود. کشور ایران علیرغم اینکه در دوره مذکور با رشد فزاینده تعداد دانشجویان مواجه بود، شاخص توسعه از رشد مناسبی برخوردار نبود و ضرایب مربوط به شاخص آموزش عالی در مقدار پایین­تری نسبت به آنچه انتظار می­رود قرار گرفته بود. این بدین معنا است که علیرغم گسترش آموزش عالی دیگر عوامل منجر به توسعه در کشور فراهم نبوده و امکان پر کردن شکاف علمی و فنآورانه به وجود نیامده است.

کلیدواژه‌ها

الماسی، مجتبی و سپهبان قره بابا، اصغر. (1388). بررسی رابطه سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی و سرمایه‌گذاری فیزیکی با رشد اقتصادی ایران طی دوره 1350-1384. فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی در آموزش عالی، (53)15، 157-186.
بادپا، بهروز. (1394). نقش آموزش‌وپرورش در اقتصاد مقاومتی، اقتصاد درون‌زا و رشد و توسعه اقتصادی کشور. مقاله ارائه شده در اولین کنفرانس بین‌المللی مدیریت اقتصاد، حسابداری و علوم تربیتی، شرکت علمی پژوهشی و مشاوره‌ای آینده‌سازان استان مازندران، ساری، 166-155.
باریک رو، ندا؛ میرمحمدصادقی، جواد و قاسمی، محمدرضا (1394). تحلیل تأثیر آموزش عالی بر رشد اقتصادی در کشورهای منتخب درحال‌توسعه در سال‌های 1369-1390. مقاله ارائه شده در کنفرانس بین‌المللی مدیریت و علوم انسانی، دبی، امارات، 18-35.
تربو، لاله و بصیرت، مهدی. (1395). بررسی تأثیرگذاری هزینه­های عمومی آموزش بر توسعه سرمایه انسانی در کشورهای گروه 77 در سال‌های 2013-1998. مقاله ارائه شده در سومین کنفرانس جهانی مدیریت، اقتصاد حسابداری و علوم انسانی در آغاز هزاره سوم، شیراز - با همکاری مشترک دانشگاه علمی کاربردی آذین شوشتر- دانشگاه زرقان واحد پژوهش دانش‌پژوهان همایش آفرین، 177-160.
ثابتی، مریم؛ همایون سپهر، محمد و احمدی، فخرالدین (1393). نقش آموزش عالی در توسعه ملی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 6(4)، 59-68.
خورشیدی، غلامحسین. (1383). درآمدی بر اقتصاد آموزش عالی، وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری، معاونت فرهنگی و اجتماعی. تهران: دفتر برنامه‌ریزی اجتماعی و مطالعات فرهنگی.
ساعی، علی. (1387). توسعه آموزشی و مشارکت انتخاباتی: مطالعه موردی انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری ایران. فصلنامه علوم اجتماعی، 45، 8-7.
سامری، مریم؛ حسنی، محمد؛ سیدعباس زاده، میرمحمد و موسوی، میرنجف. (1394). تبیین نابرابری­های آموزشی و ارائه مدل توسعه آموزشی به‌منظور آمایش و نیل به عدالت آموزشی مورد شناسی: مناطق آموزشی استان آذربایجان غرب. جغرافیا و آمایش شهری و منطقه­ای، 14، 105-122.
سن، آمارتیا. (1386). مفهوم توسعه. ترجمه: شاکه سرکسیان، علی گودرزی. راهبرد یاس، 12، 157-184.
سن، آمارتیا، (1392). توسعه یعنی آزادی. ترجمه محمد سعید نوری. تهران، نشر نی.
صابری، حمید و نصراللهی نیا، اعظم. (1396). ارزیابی توسعه آموزشی شهرستان­های استان ایلام با استفاده از مقایسه مدل­های چند شاخصه. فصلنامه پژوهش‌های مکانی فضایی، 2(2)، 134-138.
عبدالهی، محمد و راد، فیروز. (1388). بررسی روند تحول و موانع ساختاری توسعه سیاسی در ایران. مجله جامعه‌شناسی ایران، 100(1)، 29-63.
عزیزی، محمدمهدی و صالح شکوهی، بیدهندی (1394). تحلیل سیر تحول تاریخی مفهوم عدالت اجتماعی در برنامه‌های توسعه شهری ایران (1340-1390). تحقیقات تاریخ اجتماعی، 5(2)، 149-125.
عظیمی، حسین. (1371). مدارهای توسعه‌نیافتگی در اقتصاد ایران. تهران: نشر نی.
کاکادزفولی، امین؛ کاکادزفولی، انیس و عبدالهی، علی‌اصغر. (1395). تبیین و ارزیابی توسعه آموزشی در شهرستان­های استان کرمان. مطالعات برنامه­ریزی سکونتگاه­های انسانی، 11(35)، 83-99.
ملکی سعید؛ احمدی، ذبیح‌الله و ترابی، علیرضا. (1392). سطح­بندی توسعه آموزشی در شهرستان­های استان خوزستان. دو فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، 2(4)، 167-197.
هوشمند، محمود؛ حسن نژاد، حسن و قزلباش، اعظم. (1392). سرمایه­گذاری در آموزش‌وپرورش و تأثیر آن بر رشد اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه برگزیده. فصلنامه انجمن آموزش عالی ایران، 6(1)، 85-106.
یزدانی، محمدحسن؛ غفاری گیلانده، عطا و علیزاده، یوسف. (1392). بررسی و رتبه­بندی توسعه آموزشی نواحی نوزده­گانه آموزش‌وپرورش استان اردبیل. دو فصلنامه مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، 2(4)، 37-66.
Afzal, M., Ur Rehman, H., & ShahidFarooq, M., & Sarwar, K. (2011). Education and economic growth in pakistan: A cointegration and causality analysis. International Journal of Educational Research, 50, 321-335.
Basten, S., & Cuaresma, J. C. (2014). Modelling the macroeconomic impact of future trajectories of educational development in least developed countries. International Journal of Educational Development, 36, 44-50.
Benos, N.,  & Zotou, S. (2014). Education and economic growth: Ameta-regression analysis. World Development, 64, 669-689.
Bromley, P. (2010). The rationalization of educational development: Scientific activity among international nongovernmental organizations. Comparative Education Review, 54(4), 577-601.
Frankema, E., & Bolt, J. (2006). Measuring and analysing educational inequality: the distribution of grade enrolment rates in Latin America and Sub-Saharan Africa (No. GD-86). Groningen Growth and Development Centre, University of Groningen.
Fraser, K., &Gosling, D., & Sorcinelli, M. D. (2010). Conceptualizing evolving models of educational development.New Directions for Teaching and Learning, 122, 49-58.
Ganegodage, K. R., & Rambaldi, A. N. (2011). The impact of education investmant on Sri Lanka economic growth. Economics of Education Review, 30, 1491-1502.
Hassana, G., & Coorayb, A. (2015).Effects of male and female education on economic growth: Some evidence from Asia. Journal of Asian Economics, 36, 97-109
Kim, B. W. (2015). Growth regression revisited: IV and GMM. Global Journals Inc. (USA), 15, 1-15.
Meier, G. M., & Rauch, J. E. (2005). Leading issues in economic development. New York: Oxford University Press.
Mercan, M., & Seze, S. (2014).The effect of ducation expenditure on economic growth: The case of Turkey. Social and Behavioral Sciences,109(10), 230-925.
Mishra, R. P. (1967). Regional planning: Concepts, techniques, policies and case studies. Papers presented at the All-India Seminar on Regional Development and Planning, held at Mysore during 9-11 October 1967.
Ohno, K. (2006). The economic development of japan: The path traveled by japan as a developing country. GRIPS Development Forum.
Romer, D. (2001). Endogenous growth. Advanced macroeconomics. fourth ed. New York: McGraw-Hill, 101–149. 
Rüegg, W. (2004). A history of the university in Europe. Vol. III: Universities in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries (1800–1945). Cambridge University Press.
Seers, D. (1969). The meaning of development. New Delhi, 3.
Wang., Y. & Shasha, L. (2016). Education, human capital and economic growth: empirical research on 55 countries and regions (1960-2009). Theoretical Economics Letters, 6, 347-355.
Williamson, O. E. (2000). The new institutional economics: taking stock, looking ahead. Journal of economic literature, 38(3), 595-613.
Witte, D. E. & Paul T. M. (2008). Removing classrooms from the battlefield: liberty, paternalism, and the redemptive promise of educational choice. BYU Law Review, 2, 377-414.
World Bank, (2016). World Development Indicators 2016. World Bank, Washington,DC. http://data.worldbank.org/data-catalog/world-development-indicators.
Zhang, C., & Zhuang, L. (2011). The composition of human capital and economic growth: Evidence from China using dynamic panel data analysis. China Economic Review, 22(1), 165-171.